De kleine Johannes - Frederik van Eeden

Boekverslag

Samenvatting:

Johannes is een fantasierijke jongen, die met zijn vader, zijn hond en zijn kat een zorgeloos bestaan leidt. Op een avond vindt hij een bootje in het meer, waar hij in stapt. Johannes valt in slaap, en wordt wakker door een libel die verandert in een elfje: Windekind. Hij verkleint hem en neemt hem mee naar een wonderlijke fantasiewereld. Ze gaan naar een krekelschool, en een feest in een konijnenhol, en de ‘Vredemieren’. Op een nacht ontmoet hij de kabouter Wistik, die op zoek is naar het ‘ware boekje’ dat antwoord geeft op alles. Windekind wil niet dat Johannes met Wistik omgaat en maakt hem als straf weer groot. Johannes wordt opgevangen door een tuinman, woont een tijdje bij hem en ontmoet Robinetta, op wie hij verliefd wordt. Johannes vraagt Robinetta naar het ‘ware boekje’, waarop zij hem de Bijbel laat zien. Johannes wijst dit af, en wordt daarop weggestuurd door Robinetta’s vader. Vol verdriet gaat hij weg, en wordt ditmaal opgevangen door Pluizer, die hem meeneemt naar de stad. Daar ontmoet hij dokter Cijfer en Hein (de Dood). Pluizer laat hem het leed in de stad zien, het kerkhof en ten slotte zijn eigen dode lichaam in het graf. Hierop valt Johannes flauw. Johannes blijft een tijdje bij Pluizer en dokter Cijfer om te studeren, ter wille van het ‘ware boekje’, maar hij verlangt terug naar zijn jeugd en zijn vader. Uiteindelijk nemen de twee dokters Johannes mee terug naar het huis van zijn vader, die op sterven ligt. Als Johannes’ vader dood is wil Pluizer sectie op zijn lijk uitvoeren. Johannes staat dit niet toe. Hij bevecht Pluizer en wint, waarop Hein zegt dat hij het goede gedaan heeft. Johannes wil met Hein mee, maar dat mag hij niet. Hierop komt Windekind terug, hij drijft met Hein op een bootje. Een onbekende persoon verschijnt, en stelt Johannes voor de keuze tussen Windekind en ‘Het Grote Licht’, of de mensheid met haar verdriet en onrecht. Johannes kiest voor de mensheid en haar weedom. Het verhaal eindigt met de zin: “Wellicht vertel ik u eenmaal meer van de kleine Johannes, doch op een sprookje zal het dan niet meer gelijken.”

(Bron: Wikipedia - De kleine Johannes - Het Verhaal, laatst bewerkt: 30/05/2015)

Mening:

Onder de Nederlandse literatuur vind ik het vaak moeilijk om een leuk boek te vinden. Als snel kom je in dezelfde soort misdaad- en moordromans waar ik persoonlijk bijna van in slaap val. Mijn smaak van boeken moet spannend en fantasierijk zijn. Ik moet in het boek meegezogen worden, genietend van de verhaallijn alles om me heen vergeten. Afgelopen zomervakantie heb ik het boek “De kleine Johannes” gelezen van Frederik van Eeden. De achterflaptekst sprak me aan en ook las ik goede recensies. Tijdens het lezen kwam ik erachter dat dit niet het “standaard Nederlandse literatuurboek” is.

Te beginnen bij het verhaal zelf. Je begeeft je samen met Johannes in een wonderbaarlijke en humoristische fantasiewereld. Je denkt met Johannes mee en bekijkt de wereld vanuit verschillende oogpunten, letterlijk en figuurlijk. Johannes gaat namelijk samen met elf Windekind de natuur in en spreekt met verschillende dieren. Door deze dieren wordt de mens in een negatief daglicht gezet, als een verwoester en verstoorder van de natuur. In eerste instantie is het dus vooral een erg ontspannend en grappig boek om te lezen. Maar vervolgens ga je beredeneren waarom er een bepaald negatief beeld wordt gecreëerd en wat de bedoeling van de schrijver ermee is. Je wordt op een creatieve manier bewust gemaakt van de positie van de mens in de natuur, en hoe onze keuzes invloed kunnen hebben op deze natuur. Door het hele boek heen kom je soort gelijke situaties tegen. Een tweede voorbeeld is “het boekje” van kabouter Wistik. In dit boekje staat al het juiste. Hoe alles in elkaar is, hoe alles moet gaan en ook waarom. Dit boekje zou je kunnen vergelijken met de bijbel. Maar het boekje is onvindbaar, bestaat het dus eigenlijk wel? Een erg mooie manier om op een bijzondere en mooie manier de lezer te laten nadenken over een bepaald aspect. Daarbij komt dat door de mooie beschrijving en het fantasierijke verhaal, wat mij erg aantrekt, je er ook echt over na wilt denken.

 Door de ouderdom van het boek was de schrijfstijl af en toe erg lastig, maar dat maakte het ook wel weer als een uitdaging. Tijdens het verhaal ga je ook nadenken wat het doel is van de schrijver met het gehele boek. Voor mij was dat het beschrijven van het opgroeien van een kind tot een adolescent. Johannes moet zich in de wereld van mensen voegen en een sociale omgang met anderen creëren. In het boek is door gebruik te maken van sprookjesachtige elementen erg goed beschreven hoe een kind zich vastklampt aan de fantasieën. De overgang van het vertrouwde bekende naar het mysterieuze onbekende. Dit doel in combinatie met de vraagstukken over godsdienst, schoonheid en andere obstakels die je tegenkomt tijdens de reis naar een volwassen persoon, maken het boek tot een prachtverhaal.

Toch had het boek ook moeilijke kanten waar je echt even je aandacht bij moest hebben om het te begrijpen, maar als ik deze stukken eenmaal herkende kwam ik er goed doorheen. Samengevat, het boek “De kleine Johannes” vond ik een erg mooi boek omdat het zo uniek is. De sprookjes en fantasie-elementen trokken me aan en hebben ook zeker niet teleurgesteld. Na het onder de knie krijgen van de verouderde schrijfstijl en de moeilijk stukken goed door te zijn gekomen, eindig je met een prachtig fantasierijk verhaal met een goed gecreëerde achterliggende gedachte.

Argumentatieopdracht:

Voor mijn eindopdracht voor Nederlandse literatuur moet ik een mondeling betoog houden over een van mijn gelezen boeken. Bij dit betoog moet ik kiezen of ik het boek de hemel in prijs, of dat ik het tot de grond toe zal afbranden. Van elk gelezen boek maak ik dit jaar een argumentatieopdracht ter voorbereiding voor de eindopdracht. In deze opdracht komt een inleiding voor mijn betoog, een ultrakorte samenvatting van het boek, mijn argumentatieschema en een slot voor mijn betoog.

Inleiding:

“Ik zal u iets van de kleine Johannes vertellen…” Zo luidt de eerste zin uit het boek “De kleine Johannes” geschreven door Frederik van Eeden. Zeker niet het normale begin van een boek, maar goed, dit is dan ook het begin van een heel speciaal boek.

Samenvatting:

In het boek leert Johannes, door het maken van keuzes tussen fantasie en werkelijkheid, volwassen te worden. Verschillende personages leiden hem door de werelden van pratende bloemen en dieren tot de drukke, vervuilende stad.

Argumentatieschema:

Argument 1.

De spannende verhaalopbouw en de onverwachte wendingen maken het boek tot een prachtig geheel en een van de mooiste boeken uit de Nederlandse literatuur.

Sub-argument 1. De fantasie-elementen in het boek zal iedereen doen denken aan de sprookjes van vroeger. Deze leuke herinneringen zorgen voor een band met het boek vanaf het begin.

Sub-argument 2. De ontknoping aan het einde van het verhaal (blz. 143 “Johannes zag hoe Pluizer…” blz. 145 “… schreide bij de dode man.”) is prachtig en op een spannende manier beschreven. De spanning komt van het gevecht tussen Pluizer en Johannes, maar ook zie je nu dat Johannes nu voor de werkelijkheid, zijn overleden vader, kiest en daarvoor wil vechten. Een mooi einde om ook te laten zien dat Johannes is opgegroeid.

Sub-argument 3. De verhaalopbouw is niet saai door de kortere verhaallijnen die samen een geheel vormen. Denk aan de sleutel die Johannes kreeg, het boekje waar alles in beschreven zou staan en de tijd die Johannes in de stad doorbrengt. Tussendoor maken de kleine avonturen in de natuur en met Windekind het verhaal afwisselend en daardoor aantrekkelijk om te lezen.

Argument 2.

De mooi opgebouwde zinnen met een dieperliggend doel zorgen dat het niet alleen een heel leuk boek om te lezen is, maar geeft je ook iets om over na te denken en te waarderen.

Sub-argument 1. De schrijfstijl in het boek is verouderd, maar daardoor niet minder mooi. Het maakt het boek juist mysterieus en als een echt sprookje. Het geeft een prachtig karakter aan het boek.

Sub-argument 2. Ook emotioneel doet het boek wat met je. Veel stukken in het boek laten je echt nadenken over bepaalde zaken zoals geloof en de realiteit van het leven. Een voorbeeld hiervan is te vinden op blz. 65 “Maar toch, ge hebt het zelf gezegd, het boekje was er! O, ik weet zeker, daar staat ook in van het Grote Licht, dat gij mij niet noemen wilt.” In deze citaat wordt het boekje beschreven waar alles in zou staan. Vragen die opkomen spelen tijdens het lezen zijn bijvoorbeeld wat voor boekje? Is het de bijbel zelf? (later in het boek ontdekt Johannes de bijbel, maar weigert dit aan te nemen als het boekje dat hier bedoeld wordt). Ook kan je je afvragen wie het Grote Licht is. De zon, Jezus, God? Maar het boekje is onvindbaar, bestaat het dan wel? Dit soort kleine vraagstukken zijn door het hele boek op een creatieve manier verwerkt wat het boek ook erg leerzaam maakt.

Argument 3.

Het achterliggende verhaal en de geschiedenis van het boek waardoor het nog aantrekkelijker wordt.

Sub-argument 1. “Het avontuur van de kleine Johannes symboliseert eigenlijk de jeugd van Van Eeden en van andere mensen. De bewering aan het begin, dat het allemaal echt gebeurd is, moet dan ook serieus worden genomen. De vier hoofdfiguren (Windekind, Wistik, Pluizer en Cijfer) symboliseren de verschillende stadia van Van Eedens jeugd. Windekind staat voor Van Eedens kinderlijke fantasie, Wistik voor zijn drang naar antwoorden naarmate hij ouder wordt, en Pluizer en Cijfer staan voor het materialisme waarmee Van Eeden vooral op de universiteit in aanraking kwam. Van Eeden ís eigenlijk de kleine Johannes die opgroeit in een wereld vol verschillende standpunten.” (Bron: Wikipedia – De kleine Johannes – Symbolisme, laatst bewerkt: 30/05/2015) Het is mooi hoe de schrijver zijn eigen ervaringen in het boek laat doorschemeren. Tijdens het lezen merk je dit al een beetje door de eigenaardige kenmerken van de verschillende karakters. Na een kleine research voor mijn boekverslag vond ik ook deze informatie. Hierdoor werden de bedoelingen van het boek nog duidelijker en kreeg ik nog meer respect voor de manier waarop het is geschreven.

Sub-argument 2. Het boek is niet alleen een leuk sprookje om te lezen, er zitten ook vele andere (leerzame) kanten aan het boek. Zo worden veel aspecten scherp tegenover elkaar gezet. Denk bijvoorbeeld aan goed en kwaad en gelovig of niet. Er wordt veel kritiek gegeven op de maatschappij, en aandacht besteed aan het geloof en het vinden van geluk. In het boek wordt dus aandacht besteed aan de twijfels en vragen die je hebt tijdens het volwassen worden. Er  is een weg beschreven naar het stadium “volwassen” en alles wat je kan tegenkomen tijdens deze reis. (Hulpbron: Wikipedia – De Kleine Johannes – Evolutieboek, laatst bewerkt: 30/05/2015). Doordat ikzelf ook deze weg aan het bewandelen ben herken je veel dingen uit het echte leven in het boek. Door deze herkenningspunten wil je verder lezen en trekt het verhaal je nog meer aan.

Slot:

Het boek “De kleine Johannes” is geschikt voor eigenlijk alle leeftijden boven de 14 jaar doordat iedereen de reis naar het volwassen worden meemaakt of mee heeft gemaakt. Deze herkenningspunten in combinatie met de aantrekkelijke, fictieve en spannende verhaallijn maken dit boek tot een uniek stuk in de collectie van Nederlandse literatuur en zou gelezen moeten worden door iedereen.

Geschreven door: Lysbeth Koster